masjedhedayat.ir

سال دهم هجرت است و از جانب خدا به رسول گرامی‌اش پیغام آمده است که: امسال مهمان ما خواهی بود. به همین مناسبت رسول خدا صلّی الله علیه و آله برای آخرین بار وارد مکّه مکرّمه شدند و به دستور خدا و به‌منظور آموزش مناسک حجّ، برای اوّلین مرتبه و آخرین بار، حجّی را به‌جا آوردند که به «حجّة الوداع» شهرت یافت. یعنی آخرین حجّ پیغمبر صلّی الله علیه و آله.

تصوّر کنید اگر ما نیز در آن روزگار بودیم و می‌شنیدیم که رسول خدا صلّی الله علیه و آله، رهسپار حجّی شده‌اند که دیگر تکراری برایش نخواهد بود، چه می‌کردیم؟ آیا سراسیمه خود را برای این حجّ تاریخی در رکاب رسول دو سرا آماده نمی‌ساختیم؟ همین انگیزه مهمّ و اساسی و همراه شدن با رسول اکرم صلّی الله علیه و آله در حجّ که تاکنون سابقه نداشت و آموختن اعمال حج، باعث شد که در مراسم حجّ آن سال، سرزمین وحی جمعیّت عظیمی از حجّاج را در خود ببیند که تا به آن روز سابقه نداشت. 

رسول خدا صلّی الله علیه و آله به همراه خیل عظیم مردم که از اطراف‌واکناف جهان اسلام به حریم امن الهی آمده بودند، مناسک حج را به‌جا آوردند تا این‌که به مِنا رسیدند. در منا آخرین سوره کاملی که یکجا بر پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله نازل شد، فرود آمد و آن سوره، سوره «نصر» بود.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏

إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ (١) وَ رَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْواجاً (٢) فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كانَ تَوَّاباً (٣)

پس از نزول این سوره شریفه، رسول خدا صلّی الله علیه و آله اعلام داشتند: «نُعِيَتْ‏ إِلَيَّ‏ نَفْسِي‏ بِأَنَّهَا مَقْبُوضَةٌ فِي هَذِهِ السَّنَةِ». نفسم به من خبر می‌دهد که در این سال قبض خواهد شد (از دنیا خواهم رفت). حال پس از اعلان رسمی نزدیک بودن رحلت پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله، زمان آن فرارسیده که جانشین آن حضرت در یک مراسم رسمی معرّفی شود. 

اگرچه که پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله در جلسات متعدّد و به مناسبت‌های گوناگون، ولایت و جانشینی امیر مؤمنان علی علیه السّلام را به دستور خدا اعلان نموده بودند، ولی این بار قرار بود در اجتماعی بی‌سابقه که متشکّل از انسان‌هایی از اقصی نقاط بلاد اسلامی بود، ولایت و رهبری علی علیه السّلام همراه با بیعت و میثاق به مردم اعلام گردد. لذا روز چهاردهم ذی الحجّه رسول اکرم صلّی الله علیه و آله به بلال دستور دادند تا بین مردم اعلان کند: «فردا کسی جز معلولان نباید باقی بماند و همه باید به‌سوی غدیر خم (که کمی قبل از محلّ جدا شدن کاروان‌ها بود) حرکت کنند.

روزی که پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله از مکّه به سمت غدیر خم حرکت کردند، جمعیّتی بالغ به ١٢٠ هزار نفر به سمت غدیر به راه افتادند. دوازده هزار نفر از یمن که به همراه علی علیه السّلام برای حج آمده بودند، برای حضور در مراسم غدیر با رسول خدا صلّی الله علیه و آله همراه شدند. پنج هزار نفر از اهل مکّه برای درک غدیر بار سفر بستند و با حضرت راهی غدیر شدند و جالب آن‌که اهمّیّت مراسم غدیر باعث شد که گروهی از مشرکین و کفّار نیز برای تماشای مراسم غدیر، راهی غدیر گردند. 

اواخر شب هیجدهم ذی الحجّه کاروان به نزدیکی غدیر خم رسید و آنجا بود که جبرئیل نازل شد و به حضرت رسالت عرضه داشت: یا رسول‌الله خداوند به تو سلام می‌رساند و می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرِينَ» اى پيامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل‌شده است، كاملًا (به مردم) برسان! و اگر نكنى، رسالت او را انجام نداده‌ای! خداوند تو را از (خطرات احتمالى) مردم، نگاه می‌دارد؛ و خداوند، جمعيّت كافران (لجوج) را هدايت نمی‌کند.(سوره مائده/آیه٦٧) 

مفسّرین شیعه و سنّی ذیل این آیه شریفه معتقدند که آنچه را که رسول اکرم مأمور به ابلاغ آن بودند، ولایت علیّ بن ابی‌طالب علیه السّلام بود. تا به آن روز تمام وظایف دینی را رسول خدا برای مردم بیان نموده بودند به‌جز مناسک حج که در حجّة الوداع آن را هم به مردم آموختند. باوجوداین، آن‌قدر امر ولایت علیّ بن ابی‌طالب علیه السّلام از درجه اهمّیّت بالایی برخوردار است که خدای متعال علاوه بر این‌که دستور به ابلاغ آن به جمعیّت ١٢٠ هزارنفری مردم می‌دهد، در ادامه، عدم تبلیغ این دستور را، مساوی با انجام ندادن امر رسالت می‌داند. یعنی روح دین و معیار قبولی تمام ارکان و اعمال دین، ولایت علیّ بن ابی‌طالب علیه السّلام است که با نبود آن، چیزی از دین نزد خدای متعال پذیرفته نیست. لذا خدای متعال به حبیب خود این‌گونه می‌فرماید: «اگر (امر ولایت علی علیه السّلام را) ابلاغ نكنى، رسالت او را انجام نداده‌ای» تا اهمّیّت ولایت، نزد همگان روشن و عواقب سوء نپذیرفتن آن برای منکرین ولایت گوش زد گردد و درنتیجه، حجّت بر همگان تمام شود.

وقتی رسول اکرم صلّی الله علیه و آله به غدیر خم رسیدند، دستور فرمودند تا کسانی که از آن منطقه رد شده‌اند بازگردند و کسانی که نرسیده‌اند خود را به غدیر برسانند. رسول خدا صلّی الله علیه و آله به مقداد و سلمان و ابوذر و عمّار دستور دادند تا محل سخنرانی را آماده سازند. جایگاه سخنرانی به‌گونه‌ای بود که جمعیّت ١٢٠ هزار نفری به هنگام اقامه نماز جماعت ظهر و عصر، منبر رسول خدا صلّی الله علیه و آله را در مقابل خود می‌دیدند. پس از اقامه نماز، پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله بالای منبر رفتند و امیرالمؤمنین علیه السّلام را فراخواندند تا بالای منبر بیایند. 

حضرت امیر علیه السّلام طبق دستور حضرت بالای منبر رفته، یک پلّه پائین تر، رو به جمعیّت و متمایل به رسول خدا صلّی الله علیه و آله ایستادند و پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله درحالی‌که دست مبارک خود را بر شانه امیرالمؤمنین علیّ بن ابی‌طالب علیه السّلام نهاده بودند خطابه غدیر را بیان فرمودند و در آن مطالبی را بیان داشتند که اگر امّت همه یکپارچه سر تسلیم در برابرش فرود می‌آوردند و فرمان خدای تعالی را که به زبان حبیبش رسول اکرم صلّی الله علیه و آله ابلاغ نموده بود می‌پذیرفتند، دیگر در طول تاریخ بشریّت، شاهد اختلاف و نزاع بین امّت اسلام نبودیم و امروز در سرتاسر جهان، ندای توحید و رسالت محمّد مصطفی صلّی الله علیه و آله و ولایت علیّ مرتضی و اولاد طاهرینش صلوات الله علیهم اجمعین، طنین‌انداز بود. ولی افسوس که غدیر زیر پا نهاده شد و درنتیجه به حکم قرآن و رسولش، امّت اسلام به جاهلیّت گذشته بازگشت.«وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى‏ أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى‏ عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً وَ سَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ».

‏محمّد (صلّی الله علیه و آله) فقط فرستاده خداست؛ و پيش از او، فرستادگان ديگرى نيز بودند؛ آيا اگر او بميرد و يا كشته شود، شما به عقب برمى‌‌‏گرديد؟ (و اسلام را رها كرده به دوران جاهليّت و كفر بازگشت خواهيد نمود؟) و هر كس به عقب بازگردد، هرگز به خدا ضررى نمی‌زند؛ و خداوند به‌زودی شاكران (و استقامت ‏كنندگان) را پاداش خواهد داد.(سوره آل‌عمران/آیه١٤٤) و این ضعف و زبونی که در ادوار مختلف از جهان اسلام مشاهده‌شده است، با نپذیرفتن پیام غدیر آغاز شد که خدای متعال فرمود: «وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ». ‏و (فرمان) خدا و پيامبرش را اطاعت نماييد! و نزاع (و كشمكش) نكنيد، تا سست نشويد، و قدرت (و شوكت) شما از ميان نرود! و صبر و استقامت كنيد كه خداوند با استقامت كنندگان است‏.(سوره انفال/آیه٤٦).

مِن جمله بیاناتی که رسول اکرم صلّی الله علیه و آله پس از حمد و ثنای الهی در خطبه غدیر ایراد فرمودند: ولایت علیّ بن ابی‌طالب علیه السّلام و اولاد طاهرینش تا قیامت است که دراین‌باره رسول خدا صلّی الله علیه و آله حتّی از دوازدهمین حجّت خدا، امام عصر صلوات‌الله‌علیه نیز به‌صراحت سخن می‌گویند و درباره نقض پیمان و دسیسه منافقین بعد از غدیر هم هشدار می‌دهند و نتیجه آن را لعن و عذاب حضرت حق می‌دانند. خطبه غدیر به تنهائی برای یافتن حقیقت برای دل‌های طالب آن، کفایت می‌کند و آن‌قدر غنیّ و پرمغز است که الحقّ و الانصاف بسیار اجحاف و کوتاهی است که مسلمین از مطالعه آن غفلت ورزیده و از تبلیغ آن کوتاهی کنند.

رسول خدا صلّی الله علیه و آله هنوز از منبر پائین نیامده بودند که این آیه نازل شد: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً». امروز، دين شما را كامل كردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به‌عنوان آيين (جاودان) شما پذيرفتم‏.(قسمتی از آیه٣/سوره مائده)پس از نزول این آیه بر رسول خدا صلّی الله علیه و آله، شور و شعف فراوانی وجود حضرتش را فراگرفت و با صدای ملکوتی خود، خرسند از انجام تکلیف الهی، صدا زدند: «اللَّهُ‏ أَكْبَرُ عَلَى‏ إِكْمَالِ‏ الدِّينِ‏ وَ إِتْمَامِ النِّعْمَةِ وَ رِضَى الرَّبِّ بِرِسَالَتِي وَ بِوِلَايَةِ عَلِيٍّ مِنْ بَعْدِي‏»، الله اکبر به کامل شدن دین و پایان یافتن نعمت و رضای پروردگار به رسالت من و ولایت علی بعد از من.

پس از پایان منبر، رسول خدا صلّی الله علیه و آله به مردم دستور دادند تا ابتدا وارد خیمه ایشان شده و به‌عنوان قبول و اقرار به آنچه ایشان در خطابه غدیر فرموده بودند با آن حضرت دست بیعت دهند و پس‌ازآن به خیمه علی علیه السّلام رفته و با لقب امیرالمؤمنین به ایشان سلام نمایند و با حضرتش دست بیعت دهند و این مقام را به او تبریک گویند.در ابتدا چند تن از یاران حضرت رسول اکرم و امیرالمؤمنین علیهماالسّلام مثل مقداد و سلمان و ابوذر با ایشان بیعت نمودند و پس از ایشان، افرادی هم چون ابوبکر، عمر، عثمان، طلحه، زبیر، معاویه، مغیره و ابوموسی اشعری جزء نخستین افرادی بودند که با حضرت بیعت نمودند. زنان رسول خدا صلّی الله علیه و آله نیز با امیرالمؤمنین علیه السّلام بیعت کردند که در میان ایشان عایشه و حفصه نیز حضور داشتند.

جریان بیعت تا آخرین ساعات روز بیستم به مدّت سه روز به طول انجامید و پس‌ازآن مردم دسته‌دسته به وطن خود مراجعت نمودند.

این بود قطره‌ای ازآنچه که در جریان حجّة الوداع و خطابه غدیر اتّفاق افتاد. به امید آن‌که ما هم ازجمله افرادی باشیم که با امام خود امیرالمؤمنین علی علیه السّلام و اولاد طاهرینشان علیهم السّلام بیعتی بسته باشیم که تا پای جان و آخرین نفس بدان پایبند و وفادار بمانیم إن شاء الله.

الحمد لله الذی جعلنا من المتمسّکین بولایة امیرالمؤمنین علیّ بن ابی طالب و اولاده المعصومین صلوات الله علیهم اجمعین

پی‌نوشت‌ها:

قرآن کریم (ترجمه مکارم)

بحار الأنوار (ط - بيروت) ج‏٢١ ص ١٠٠.

تفسير نور الثقلين ج‏٥ ص ٦٩٠.

گزارش حجّة الوداع ص ١٧٦و٢٢٣ و٢٦٣ و٢٦٥.

تفسير فرات الكوفى ص٦١٣.

كتاب سليم بن قيس الهلالي ج‏٢ ص ٨٢٨.

مسجد هدایت

مسلم زکی‌زاده